व्यक्तिगत पदलोभबाट शुरुभएको “कुर्सिको खेल” ले आज एउटा ठूलो पार्टी अनि पुरै देशलाई नै राजनीतिक भूमरीमा धकेलिदिएको छ I एक दुईटा नेताहरुको माहात्वकंक्षाले  कोरोनाको यस्तो महामारीको स्थितिमा पार्टी र देशलाई नै झन् तहसनहस पार्ने काम भएको छ I नेपालका केही नेताहरु कतिसम्म “अपरिपक्व”, “अदूरदर्शी”, र “अविवेक्शील” रहेछन भन्ने अहिलेको राजनीतिक घटनाले स्पष्ट पारिदिएको छ I नेपालमा राजनेता भनेका श्रदेय वी पी कोइराला र केहि हद सम्म मदन भण्डारी मात्र रहेछन भन्ने प्रमाणित भएको छ I राजनेता भनेको महँगो र दूर्लभ गुण रहेछ जुन जो कोही राजनीतिज्ञमा हुन्न I राजनेताको एउटा महत्वपूर्ण विशेषता भनेको “दूरदर्शिता” हो – देश, समाज, पार्टी, र आफ्नै लागि I एउटा राजनेताले “दूरगामी लाभ” को लागि “क्षणिक लाभ” लाई त्याग्न सक्छ I एउटा राजनेताले पार्टीको लागि आफ्नो लाभ, अनि देशको लागि पार्टीको लाभलाई त्याग्न सक्छ I २०३६ सालको जनमत संग्रहमा व्यापक धाँधली हुँदा-हुँदै पनि नेपाली कांग्रेसलाई हानी हुँदा-हुँदै पनि वी पी कोइरालाले किन चुनावको नतिजालाई स्वीकारे?  आज नेपालका पार्टीहरु “गुटबन्दीको चपेटामा” फसेका छन् र त्यो संगै सिंगो देशनै त्यो चपेटामा फसेको छ I

गुटबन्दीको चक्र

नेपालको लगभग सबै ठूला पार्टीहरुमा कुनै न कुनै किसिमको गुटबन्दी छ – मूलत संस्थापन पक्ष र गैर-संस्थापन पक्ष भनेर I नेपालको हालको सबै भन्दा ठूलो पार्टी “नेकपा एमाले” मा “ओली समूह” (संस्थापन) र “माधव नेपाल – झलनाथ खनाल समूह” (गैर-संस्थापन) छन् I त्यस्तै नेपाली कांग्रेसमा “देउवा समूह” (संस्थापन), “पौडेल समूह” (गैर-संस्थापन), र अन्य समूहहरु ( “शेखर कोइराला समूह”, “प्रकाशमान सिंह समूह”, इत्यादि) छन् I त्यस्तै जनता समाजवादी पार्टीमा वैचारिक आधारमा दुईटा धार छ – साम्यवादी विचारधारा समूह (उपेन्द्र यादव –  डा बाबुराम भट्टराई) र लोकतान्त्रिक विचारधारा समूह (राजेन्द्र महतो – महन्थ ठाकूर) I अरु साना पार्टीहरुमा पनि छन् I गुटबन्दीले सीमा नाघ्दा कस्तो सम्म हुँदोरहेछ भन्ने अहिलेको घटनाक्रमले देखाएको छ I यो “नेकपा एमाले” को संकटले अरु पार्टीलाई पनि शिक्षा हुन सक्छ I नेपालमा उही बृद्ध नेताहरु २०-४० वर्षसम्म पार्टीको नेतृत्वमै बस्नु यसको एउटा मूल कारण हो I अर्कोत नेपालमा पार्टीभित्रको चुनाव प्रणालीपनि परिमार्जन हुन आवश्यक छ I अमेरिकाको जस्तो “प्राइमरी” विधि लगाएर तल देखिने कार्यकर्ताले चुनेर आएको “सच्चा लोकतान्त्रिक” विधि अपनाउनु जरूरी छ I पार्टीका मनोनयन र निर्वाचन सम्बन्धि नीतिहरु परिमार्जन आवश्यक छ जसले गर्दा नयाँ अनुहारले जितेर नेतृत्व गर्न अवसर मिल्नेछ I

नेताहरुको व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा

आगो लगेर घर नै जलिसकेपछि मानिसहरुले त्यो “सलाई कोर्ने” मान्छे को थियो त भन्ने कुरा बिर्सनछन I अहिले नेपालमा संबैधानिक संकट छ I राज्याका तीन वटै अंगहरु – कार्यपालिका, व्यस्थापिका, अनि न्यायपालिका – यो संकटमा मुछिएका छन् I सबै ठूला दलहरु यो संकटमा झेलियेका छन् I तर यो सबैको सुरुवात कहाँबाट र कसले सुरु गर्यो त? वास्तबमा यो एक-दुई जना नेताहरुको “पदको लोभ” ले सुरु भएको चलखेलले यत्रो भयङ्कर रुप लिएको छ I एमालेको नवौं महाधिवेसनमा झिनो मतले हारेका माधव नेपाललाई के पी ओलीको नेतृत्व स्वीकार्य थिएन I उनि फेरी पार्टीको नेता बन्ने दाउमा थिए। त्यस्तै प्रचण्डलाई “आफ्नो हैसियत बिर्सेर” प्रधानमन्त्री पदको लोभले पार्टीभित्र चरम गुटबन्दीको खेल सुरु भयो I लोकतन्त्र, देश, र जनताको तथाकथिक आवरणमा “हामी यहाँ छौं” भन्दै आफ्नो व्यक्तिगत “महत्वाकांक्ष” को लागि सरकार ढाल्न र देशलाई नै राजनीतिक संकटमा धकेल्न लागि परे I अहिले आगो सल्काएर प्रचण्ड चुप छन् I यसलाई देउवाले राम्रै संग बुझेर “प्रधानमन्त्रीमा नउठ्ने” निर्णय गर्दा-गर्दै केहि कांग्रेसी नेताहरुले उठ्न बाध्य बनाए I देउवालाई राम्रैसंग थाहा छ की प्रचण्डको कुनै भर छैन I के प्रचण्ड र माधव नेपाल देउवालाई प्रधानमन्त्रि बनाउन सुरु गरेका थिए यो सबै खेल? कसै गरेपनि नसकेर बाध्यताको पराकाष्ट थियो यो कदम? यसलाई देउवाले राम्रै संग बुझेर “प्रधानमन्त्रीमा नउठ्ने” निर्णय गर्दा-गर्दै केहि कांग्रेसी नेताहरुले उठ्न बाध्य बनाए I देउवालाई राम्रैसंग थाहा छ की प्रचण्डको कुनै भर छैन I प्रचण्डको काँध परालको कुन्यु जतिपनि भर छैन I

राजनीतिक अस्थिरता

नेपालको राजनीतिमा जहिले एउटा अहम प्रश्न उठ्छ ? नेपालमा राजनीतिक स्थिरता कहिले आउछ? कहिले चाँही नेपाली जनताले पूरा कार्यकालको सरकार पाउने? यो राजनीतिक अस्थिरता आउनमा केहि प्रमुख कारण छन् – (१) नेपालमा धेरै ठूला पार्टीहरु हुनु (जति धेरै पार्टी, उति धेरै सरकार), (२) नेपालको संसदबाट निर्वाचित प्रधानमन्त्री, (३) नेताहरुको व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा I भारतमा यो समस्या किन छैन उस्तै प्रणाली भएपनि I त्यहाँ दुइटामात्र ठूला राष्ट्रिय पार्टी छन् I एउटा त्यो मूल कारण हो I नेपालको संसद्बता चुनिएको प्रधानमन्त्री पार्टीहरुको संसदीय खेलले गर्दा कार्यकाल पूरा गर्न नपाउदै सरकार ढल्न जान्छ I यसको लागि नेपालमा “प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री” उपयुक्त हुन सक्छ I अन्तमा उही उनहार्ले पार्टी र देश हाँक्ने अनि कुर्सिको चक्करमा देश र पार्टीलाई फेरी-फेरी संकटमा धकेल्ने काम भैरहेको छ I यसको लागि नेतृत्व परिवर्तन अत्वायाश्यक छ जसको लागि पार्टीको विधान र निर्वाचन प्रणालीमा आधारभूत परिवर्तन आवश्यक छ I

विधिको उल्लङ्घन

आफ्नो पार्टीभित्रको समस्यालाई मिलाएर अघि बढ्नु पर्नेमा प्रधानमन्त्री के पी ओलीले उल्टै समस्यालाई विकराल बन्ने वातावरण बनाइदिए I उनि समाधानको नभई समस्याको भागिदार बनिदिए I “प्रेम र राजनीतिमा जे पनि जायज हुन्छ” भन्ने मन्त्र प्रचण्ड र माधव नेपालले अनुसरण गर्दा के पी ओली पनि के कम? उनले “इँटाको जवाफ फलाम” भनेर दिए I तर राजनीतिक प्रतिशोध र निषेधको को यो खेलमा उनि एक ठूलो पार्टीको नेता र जिम्मेवार प्रधानमन्त्री बन्ने मौका थियो तर त्यसलाई उनले नराम्रो संग गुमाए I उल्टै संबिधान र प्रणालीको ख्याल नगरी आफ्नै हठले अघि बढे I हुनत अहिलेको संकट निर्वाचनमै तुन्गीयेला तर बाटो गलत लिए I अझैपनि समय छ उनलाई यो सच्चाउने र देशलाई राजनीतिक निकास दिन र संबैधानिक प्रक्रियालाई अनुसरण गरि विगतका गल्ति सच्चाउन I यति भन्दै गर्दा आम नेपालीलाई सबैभन्दा बढी “राजनीतिक स्थिरता” (५ वर्षे सरकार) अनि “विकास” चाहिएको छ I संबैधानिक प्रणालीको पनि अनुसरण होस् अनि देशमा पनि राजनीतिक स्थिरता संगै विकास आओस I नेपालका नेताहरुमा यतिको विवेक होस् !

विश्वमान आङ्गदेम्बे